Header Ads Widget

Paryayvachi Shabd In Sanskrit । संस्कृत के पर्यायवाची शब्द । Synonym words in Sanskrit । संस्कृत में पर्यायवाची शब्द । Sanskrit ke Paryayvachi Shabd ।

संस्कृत के पर्यायवाची शब्द । Synonyms of Sanskrit .

     

संस्कृत के पर्यायवाची शब्द, Synonym words in Sanskrit
Synonym words in Sanskrit

    

            जिन शब्दों का एक जैसा अर्थ हो, उन्हे पर्यायवाची शब्द कहते हैं । पर्यायवची को समानार्थक अथवा पर्यायपद भी कहते हैं । संस्कृत के प्रमुख पर्यायवाची शब्द निम्न हैं-


शब्द              पर्यायवाची 

अग्नि:-           अग्नि:, वैश्वानर:, वह्नि:, जातवेदा:, ज्वलन:, बर्हि:, शुष्मा, कृष्णवर्त्मा, कृशानु:, पावक:, अनल:, रोहिताश्व:, वायुसख:, दहन:, हव्यवाहन:, सप्तार्चि:, चित्रभानु:, शुचि:।

अश्रु-             नेत्राम्बु:, रोदनम्, अश्रु, अस्त्रम्, वाष्पम्

अनुज:-          जघन्यज:, कनिष्ठ:, अवरज:, यवीय:।

असुर:-           दैत्य:, दैतेय:, दनुज:, इन्द्रारि:, दानव:, शुक्रशिष्य:, दितिसुत:, पूर्वदेव:, सुरद्विष:।

अज्ञानम्-       अज्ञानम्, अविद्या, अहंमति:।

अन्धकार:-     ध्वान्तम्, तिमिरम्, तमिस्रम्, तमस् (तम:)

अस्थि-           कीकसम्, कुल्यम्, अस्थि -।

अधर:-           ओष्ठ:, रदनच्छद:, दशनवाससी, दशनवास: -

अगस्त्य:-       अगस्त्य:, मैत्रावरुणि:, कुम्भसम्भव:।

अमृतम्-        त्रिदशाहार:, सुधा, पीयूषम्, अमिय।

अश्व:-            घोटक:, वीति:, तुरग:, तुरङ्ग:, वाजी, वाह:, अर्वा, गन्धर्व:, हय: सैन्धव:, सद्रि:।

अधम:-          निकृष्ट:, प्रतिकृष्ट:, अर्वा, याप्या:, अवम्, कुपूय:, कुत्सित:, अवद्य:, खेट:, गर्ह्य:, अणका:।

अङ्गणम्-      चत्वरम्, अजिरम्

अन्ध:-           दृष्टिहीन:, अचक्षु:।

अद्भूतम्-      आश्चर्यम्, विस्मय:, चित्रम्।

अन्त:पुरम्-     अवरोधनम्, अवरोध:, शुद्धान्त:।

अश्विनौ-        अश्विनीसुतौ, स्वर्वैद्यौ, दस्रौ, आश्विनेयौ, अश्विनीकुमारौ।

अलज्रर:-       अलज्र्णम्, आभरणम्, सौन्दर्यम्, मण्डनम्, विभूषणम्, परिष्कार:।

अधोवस्त्रम्-    निचोल:, अधोंशुकम्, परिधानम्, अन्तरीयम्।

अतिथि:-       आगन्तुक:, आवेशिक:।

अध्यापक:-     उपाध्याय:, गुरु:, आचार्य:।

अप्रियम्-       निकृष्ट:, प्रतिकृष्ट:, रेफ:, अधम:, कुत्सित:, अवद्य:, खेट:, गर्ह्य:, मलिनम्, मलदूषितम्, कच्चरम्, मलीमसम्, अनीप्सितम्।

अपमानम्-     अनादर:, परिभव:, रीठा, अवमानना, अवज्ञा, अवहेलना।

अल्प:-           अल्पीय:, अल्पिष्ठम्, अत्यल्पम्, स्तोक:, क्षुल्लक:, लवलेश:, अणु:, कनीय:।

अधिकम्-       प्रभूतम्, प्रचुरम्, प्राज्यम्, बहुलम्, अदभ्रम्, बहु, पुरु, भूयिष्ठम्, भूय:, भूरि।

अरुण:-          सूरसूत:, अनूरु:, काश्यपि:, गरुडाग्रज:।

असि:-           कृपाण:, करपाल:, चन्द्रहास:, खड्ग:।

आच्छादनम्-  अन्तर्धा, व्यवधा, अन्तर्धि:, अपवारणम्, अपिधानम्, तिरोधानम्, पिधानम्, आच्छादनम् ।

आनन्द:-        मुदा, प्रीति:, प्रमद:, हर्ष:, प्रमोद:, आमोद:, सम्मद:, आनन्दथु:, शर्मम्, शातम्, सुखम् ।

आमलकी-      तिष्यफला, अमृता, वयस्था, आमलकम्।

आजीविका-    आजीव:, जीविका, वार्ता, वृत्ति:, वर्तनम्, जीवनम्।

आत्मा -         क्षेत्रज्ञ:, पुरुष:, जीव:, देही, शरीरी।

आकाश: -      नभ:, मरुद्वर्त्मा, वियत्, विहाय:, तारापथ:, पुष्करम्, अन्तरिक्षम्, व्योम, अम्बरम्, विष्णुपदम्, खम्, द्यौ:, विहायसम्, गमनम्, द्यु, अभ्रम्, अनन्तम्, महाविलम्, मेघाध्वा।

आम्र: -           रसाल:, सहकार:, अतिसौरभ:।

आज्ञा-           निर्देश:, निदेश:, शासनम्, शिष्टि:, आज्ञा, अववाद:।

आपूपिक: -    कान्दविक:, भक्ष्यकार:।

इन्द्र: -           ऋभुक्ष:, संक्रन्दन:, सहस्राक्ष:, इन्द्र:, दुश्च्यवन:, शक्र:, हरि:, बलाराति:, स्वाराट्, नमुचिसूदन:, वृत्रहा, शुनासीर:, आखण्डल:, गोत्रभिद्, वृषा, वास्तोष्पति:, वासव:, पुरन्दर:, लेखर्षभ:, शतमन्यु:, दिवस्पति:, सुत्रामा, मघवा, विडौजा:, पाकशासन:, सुरपति:, शचीपति:, मेघवाहन:, मरुत्वान्, वृद्धश्रवा:, पुरुहूत:।

इच्छा-           काङ्क्षा, स्पृहा, ईहा, वाञ्छा, लिप्सा, मनोरथ:, काम:, अभिलाष:, दोहदम्, लालसा, अभिलाषा, आकांक्षा।

इन्द्रियम् -      हृषीक:, विषयी, प्रतिविषयम्।

इन्द्राणी-        शची, इन्द्रप्रिया, पुलोमजा, सुरपतिप्रिया।

उपनिषद्-      वेदान्तम्, रहस्यम्, उपनिषत्।

उलूक: -         पेचक:, वायसाराति:।

उत्तम: -         प्रधानम्, प्रमुखम्, प्रवेक:, अनुत्तम:, मुख्य:, वर्य:, वरेण्य:, प्रवर्ह:, अनवरार्घ्य:।

उत्सव: -       क्षण:, उद्धर्ष:, पह:, उद्धव:।

उदरम् -         पिचण्ड:, कुक्षि:, जठरम्, तुन्दम्।

उष्ट्र: -            क्रमेलक:, मय:, महांग:, करभ:।

उपमा-           उपमानम्, सादृश्यम्, सदृशम्, समानम्।

उक्तम् -         भाषितम्, उदितम्, जल्पितम्, लपितम्, आभणितम्, कथितम्।

उत्तरम् -        प्रतिवाक्यम्, समाधानम्।

ऊर्णनाभ: -     लूता, तन्तुवाय:, मर्कटक:।

औषधि:-        भेषजम्, अगद:, जायु:, औषधम्, भैषजम्।

ओदनम् -       भक्तम्, भिस्सा, अन्ध:, अन्नम्, दीदिव:।

एकान्त:-       विविक्त:, विजन:, छन्न:, रह:, उपांशु:।

कर्ण: -           शब्दग्रह:, श्रोत्रम्, श्रुति:, श्रवणम्, श्रव:।

कपिशवर्ण: -   कडार:, पिङ्ग:, पिशङ्ग:, कपिल:, कद्रु:, पिङ्गल:।

कारणम् -      हेतु:, करणम्, बीजम्, निदानम्।

कामदेव: -      मदन:, मन्मथ:, मार:, प्रद्युम्न:, मीनकेतन:, कन्दर्प:, दर्णक:, अनङ्ग:, काम:, पञ्चशर:, स्मर:, शम्बरारि:, मनसिज:, अनन्यज:, पुष्पधन्वा, रतिपति:, मकरध्वज:, आत्मभू:, ब्रह्मसू:, विश्वकेतु:, कुसुमेष:।

काक: -          अरिष्ट:, करट:, बलिपुष्ट:, स्कृत्प्रज:, एकदृक्, बलिभुक्, ध्वाङ्क्ष:, चिरञ्जीवी, वायस:, आत्मघोष:, परभृत्, काकोल:।

किन्नर: -        किम्पुरुष:, तुरङ्गवदन:, मयु: ।

किरण: -        उस्त्र:, मयूख:, अंशु:, गभस्ति:, घृणि:, धृष्णि: भानु:, कर:, मरीचि:, दीधिति:, रश्मि:।

कुक्कुट: -       कृकवाकु:, ताम्रचूर्ण:, चरणायुध:।

केश: -           चिकुर:, कुन्तल:, बाल:, कच:, शिरोरुह:, अलक:, भ्रमरक:, काकपक्ष:, शिखण्डक:

कोकिल: -      वनप्रिय:, परभृत:, कोकिला, पिक:, परभृतिका।

कृष्ण: -         असितम्, श्यामलम्, श्यामम्, नीलम्, मेचकम्।

कल्याणम् -    श्व:श्रेयसम्, शिवम्, भद्रम्, मङ्गलम्, शुभम्, भावुकम्, भविकम्, भव्यम्, कुशलम्, क्षेमम्, शास्तम्।

कमलम् -       नीरजम्, पज्र्जम्, पुण्डरीकम्, इन्दीवरम्, तामरसम्, उत्पलम्, पद्मम्, कुवलयम्, नीलाम्बुजम्, कुमुदम्, कैरवम्, राजीवम्, नलिनम्, अरविन्दम्, सहस्रपत्रम्, कुशेशयम्, शतपत्रम्, पुष्पर:, सरसीरुह:, जलज:।

करुणा-          कारुण्यम्, घृणा, कृपा, अनुकम्पा, अनुक्रोश:।

क्रोध: -          कोप:, क्रोश:, अमर्ष:, प्रतिघ:, रोष:

कौतूहलम् -    कौतुकम्, कुतुकम्, कुतूहलम्।

क्रीडा-           खेला, द्रव:, केलि:, नर्म, परिहसनम्।

कुटी-             उटज:, पर्णशाला, आयतनम्, चैत्यम्।

कुञ्ज: -           निकुञ्ज:, लतामण्डप:।

कलिका-        कोरक:, कुड्मल:, मुकुल:।

कपोत: -        पारावत:, कलरव:।

कन्या-           कुमारी, गौरी, नग्निका, अनागतार्तवा।

कण्ठ: -          गल:, ग्रीवा, शिरोधि:।

कपोल: -       गण्ड:, गण्डस्थल:।

कर्णाभरणम् - कर्णिका, तालपत्रम्, ताटङ्कम्, कुण्डलम्, कर्णवेष्टनम्।

कण्ठाभरणम् - कण्ठभूषा, लम्बनम्, ललन्तिका, प्रालम्बिका, उर:सूत्रिका, मुक्तामाला, ग्रैवेयकम्, मुक्तावली, रत्नावली, हार:, मुक्ताहार:, देवच्छन्द:, एकावली, नक्षत्रमाला।

कर्पूरम् -        धनसार:, चन्द्रसंज्ञ:, सिताभ्र:, हिमवालुका।

कञ्चुकी -      सौविद:, सौविदल्ल:, स्थापत्य:।

कृषक: -        कर्षक:, क्षेत्राजीव:, कृषीवल:, कृषिक:।

कुक्कुर: -       शुनक:, श्वा, कौलेयक:, सारमेय:, मृगदंशक:।

कामी -         कामुक:, कमिता, अनुक:, कामयिता, कम्र:, अभीक:, कमन:, कामन:, अभिक:।

कृशम् -         सूक्ष्मम्, दभ्रम्, तनु।

कोमलम् -      मृदुलम्, सुकुमारम्, मृदु:।

कार्तिकेय: -    महासेन:, शरजन्मा, षडानन:, पार्वतीनन्दन:, स्कन्द:, सेनानी, अग्निभू:, बाहुलेय:, तारकजित्, विशाख:, शिखिवाहन:, षाण्मातुर:, शक्तिधर:, कुमार:, क्रौञ्चदारण:।

कुबेर: -         त्र्यम्बकसख:, यक्षराट्, गुह्यकेश्वर:, मनुष्यधर्मा, धनद:, राजराज:, धनाधिप:, वैश्रवण:, पौलस्त्य:, नरवाहन:, यक्ष:, एकिंपग:, ऐलविल:, श्रीद:, पुण्यजनेश्वर:।

कल्पवृक्ष: -     पारिजातिक:, मन्दार:, सन्तान:, हरिचन्दनम्।

कपट: -         व्याज:, दम्भ:, उपधि:, छद्म:, कैतवम्, कुसृति:, निकृति:, शाठ्यम्।

क्षत्रिय: -        बाहुज:, राजन्य:, विराट्, मूर्धाभिषक्त:

क्षेत्रम् -          केदार:, वप्र:, सीत्यम्, हल्यवत्।

क्षमा-            क्षान्ति:, तितिक्षा।

गणेश: -         विनायक:, विघ्नराज:, द्वैमातुर:, गणाधिप:, एकदन्त:, हेरम्ब:, गजानन:, लम्बोदर:।

गङ्गा-           मन्दाकिनी, त्रिपथगा, भागीरथी, विष्णुपदी, जह्नुतनया, सुरनिम्नगा, त्रिस्रोता, भीष्मसू:।

गज: -            दन्ती, दन्तावल:, हस्ती, द्विरद:, अनेकप:, द्विप:, मतङ्गज:, गज:, नाग:, कुञ्जर:, वारण:, करी।

गौर: -           श्वेत:, सित:, शुभ्र:, वलक्ष:, धवल:, अर्जुन:।

गृहम् -           गेहम्, उदवसितम्, वेश्म, निकेतनम्, निशान्तम्, वस्त्यम्, सदनम्, भवनम्, आगारम्, मन्दिरम्, निलय:, निकाय:, आलय:, वास:, प्रासाद:, सौध:, हर्म्यम्।

गरुड: -         वैनतेय:, खगेश्वर:, विष्णुरथ:, सुपर्ण:, नागान्तक:, तार्क्ष्य:, पन्नगाशन:।

ग्रीष्म: -         ऊष्मक:, निदाघ:, उष्ण:, ऊष्मागम:, तप:।

गुहा-             दरी, कन्दर:, गह्वरम्, देवखातविलम्, कन्दरा।

गर्भिणी-        गुर्विणी, अन्तर्वत्नी, आपन्नसत्त्वा।

गुप्तचर: -       गूढपुरुष:, चर:, चार:, स्पश:, अपसर्प:, प्रणिधि:।

गोपति: -       गवीश्वर:, पशुपति:, गोमान्, गोमी, षण्ड:।

गर्दभ: -         रासभ:, खर:, वालेय:, चक्रीवान्।

गुप्तम् -           गूढम्, उपचितम्, निदिग्धम्।

घृतम् -           सर्पि:, हवि:, नवनीतम्, आज्यम्।

घट: -            कुट:, कलश:, निप:।

चन्द्र: -           इन्दु:, चन्द्रमा:, सोम:, कुमुदबान्धव:, निशापति:, ओषधीश:, राजा, रोहिणी-वल्लभ:, अब्ज:, शशाज्र्:, सुधांशु:, विधु:, ऋक्षेश:, अत्रिनेत्रप्रसूत:, नक्षत्रेश:, शशधर:, जैवातृक:, प्रालेयांशु:, श्वेतरोचि:, हिमांशु:, ग्लौ:, मृगाज्र्:, कलानिधि:, द्विजराज:, क्षपाकर:।

चन्द्रिका-       चन्द्रिका, कौमुदी, ज्योत्स्ना, चन्द्रातप:।

चित्तम् -        चेत:, हृदयम्, स्वान्तम्, हृद्, मानसम्, मन:।

चिह्नम् -       कलज्र्:, अज्र्:, लाञ्छनम्, लक्षणम्, लक्ष्म।

चिकित्सक: -  वैद्य:, भिषक्, रोगहारी।

चन्दन: -        गन्धसार:, मलयज:, भद्रश्री:, हरिचन्दनम्।

चषक: -        कंस:, पानभाजनम्।

चतुर: -         दक्ष:, पेशल:, पटु:।

चाण्डाल: -     मातङ्ग:, निषाद:, श्वपच:, अन्तेवासी, शत्वर:, पुलिन्द:, पुक्कस:, म्लेच्छ:, चण्डाल:, किरात:।

चौर: -           स्तेन:, दस्यु:, तस्कर:, मोषक:, पाटच्चर:।

चिरञ्जीवी -    आयुष्मान्, जैवात्रिक:, दीर्घजीवी।

जलम् -         आप:, तोयम्, घनरस:, पय:, पुष्करम्, मेघपुष्पम्, कम्, पानीयम्, सलिलम्, उदकम्, वारि, कुशम्, जलम्, वनम्, क्षीरम्, अम्भ:, अम्बु, नीरम्, भुवनम्, अमृतम्, जीवनीयम्, पाथम्, कीलालम्, कमलम्।

जगत् -           भुवनम्, विष्टपम्, लोक:, जगत्।

जन्म -           जनु:, जननम्, जनि:, जन्मानि, उत्पत्ति:, उद्भव:।

जिह्वा-         रसज्ञा, रसना, जिह्वा।

ज्येष्ठ: -          पूर्वज:, अग्रज:, अग्रिय:।

जलौका-        जलौकस:, रक्तपा।

जम्बीर: -       जम्भीर:, जम्भ:, जम्भल:, दन्तशठ:।

जघनम् -       प्रसृता, उरु:, सक्थि, जंघा।

जटा-             शिखा, सटा।

जीविका-       आजीव:, वार्ता, वृत्ति:, जीवनम्।

ज्यौतिषिक: - दैवज्ञ:, गणक:, ज्ञानी, कार्तान्तिक:, मौहूर्त:, मौहूर्तिक:।

टीका-           व्याख्या, भाष्यम्, वृत्ति:, भाषान्तरणम्, विवृति:।

तरुणी-          युवती, मनोज्ञा, सुन्दरी, यौवनवती, प्रमदा, रमणी।

तडाग: -        सर:, जलाशय:, कासार:, ताल:, सरसी, पुष्कर:, ह्नद:, सरोवर:, जलाधार:, खातम्, अखातम्।

तम: -            तिमिर:, अन्धकार:, ध्वान्त:।

तरु: -            वृक्ष:, विटप:, द्रुम:, पादप:।

तटस्थ: -        उदासीन:, निरपेक्ष:, निर्लिप्त:, निष्पक्ष:।

तरङ्ग: -       हिल्लोल:, ऊर्मि:, उल्लोल: (त्रिलि), वीचि:, भङ्ग:।

तन्मय: -        लीन:, मग्न:, तल्लीन:, ध्यानमग्न:, लवलीन:।

तीव्रम् -         द्रुतम्, क्षिप्रम्, त्वरितम्, शीघ्रम्, आशु, अविलम्बितम्, सत्वरम्, चपलम्, तूर्णम्, अरम्।

तत्पर: -         उद्यत:, कटिबद्ध:, संन्नद्ध:।

तिरस्कार: -    उपेक्षा, अपमानम्, निरादर:, अवमानना।

तेजस्वी -       प्रतापवान्, तेजवान्, वर्चस्वी, कान्तिमय:, तेजोमय:।

त्रास: -           भयम्, भीति:, आतज्र्:।

तर्क: -            अध्याहार:, ऊह:, न्यायविद्या।

तमाल: -        तापिच्छ:, तालस्कन्ध:।

तपस्वी -        तापस:, दान्त:, परिकांक्षी।

तक्रम् -           मथितम्, गोरस:, दण्डाहतम्, कालशेयम्।

दक्ष: -            चतुर:, प्रवीण:, कुशल:, निपुण:।

दन्त: -           रदन:, दशन:, रद:, दन्त:, द्विज:, मुखक्षुर:।

दमनम् -        नियन्त्रण:, अवरोध:, निग्रह:।

दर्प: -            दम्भ:, अहंकार:, घमण्ड:, गर्वम्, अभिमानम्।

दानव: -        राक्षस:, दैत्य:, निशाचर:, असुर:, शम्बर:, दनुज:, इन्द्रारि:।

दिवस: -        वासर:, दिवा, वार:, दिनम्, अह:, घस्र:।

दिव्य: -         लोकोत्तरम्, लोकातीत:, अलौकिक:, स्वर्गिका।

द्विज: -           ब्राह्मण:, पक्षी, दन्त:, चन्द्र:।

दीन: -           दरिद्र:, अकिञ्चन:, निर्धन:, रज्र्:।

दु:खम् -         पीड़ा, व्यथा, कष्टम्, क्लेश:, वेदना, यातना, उद्वेग:, खेद:, विषाद:, सन्ताप:, क्षोभ:, शोक:, यन्त्रणा, संकटम्, उत्पीडनम्, आभीलम्, बाधा, आमनस्यम्, कृच्छ्रम्।

दुर्बल: -         कृश:, निर्बल:, कृशकाय:, छात:, अमांस:।

दुर्जन: -         खल:, असज्जन:, असन्त:, दुष्ट:, धूर्त:, पिशुन:।

दुर्बोध: -        क्लिष्ट:, दुरुह:, जटिलम्, गूढ:।

दुग्धम् -         क्षीरम्, पय:, गोरसम्, पीयूषम्।

द्रौपदी-         कृष्णा, पाञ्चाली, द्रुपदसुता, याज्ञसेनी।

दर्पण: -         आदर्श:, प्रतिमानम्, त्रपु:

देव: -            अमर:, निर्जर:, अजर:, सुर:, सुमना:, सुपर्वा, ऋभु:, त्रिदिवेश:, दिवौका:, आदितेय:, आदित्य:, अदितिनन्दन:, अस्वप्न:, अमर्त्य:, अमृतान्धा:, बहिर्मुख:, क्रतुभुव्â, गीर्वाण:, दानवारि:, वृन्दारक:, दैवतम्, देवता।

दिशा-           दिक्, ककुप्, काष्ठा, आशा, हरित् (प्राची, प्रतीची, उदीची, अपाची)

दुर्गन्ध:-         असुरभि:, विगन्धि:, पूतिगन्ध:, अनिष्टगन्ध:, आमगन्धि:।

द्राक्षा-           मधुरसा, गोस्तनी।

दम्पती -        जम्पती, जायापती, भार्यापती।

द्वारपाल: -     प्रतीहार:, द्वा:स्थित:, दर्शक:, द्वारस्थ:।

दूत: -            सन्देशहर:, सन्देशवाहक:।

दास: -           कर्मकर:, वैतनिक:, भृतक:, भृत्य:, चेतक:, किंकर:, भुजिष्य:।

दयालु: -        कारुणिक:, कृपालु:, सूरत:, वत्सल:।

दरिद्र: -         दीन:, दुर्विध:, दुर्गत:, नि:स्व:।

दूरम्-            सुदूरम्, दवीय:, दविष्ठम्, विप्रकृष्टम्।

धत्तूर: -         उन्मत्त:, धूर्त: कितव:, मदन:, मातुल:, कनकाह्वय:।

धनुर्धर: -       धन्वी, धनुष्मान्, निषङ्गी, धानुष्क:।

धनु: -            चाप:, शरासनम्, कार्मुकम् कोदण्डम्।

धूलि:-           रज:, रेणु:, क्षोद:, चूर्णम्, पांसु:।

धान्यम् -        आशु:, पाटल:, शालि:, व्रीहि:, स्तम्बकरि:।

धेनु:-             गौ:, सौरभेयी, माहेयी, शृंगिणी, माता, धवला।

धनम् -           द्रव्यम्, वित्तम्, अर्थ:, रा:, रिक्थम्, वशु:, स्वापतेयम्, हिरण्यम्, द्रविणम्, ऋक्थम्।

धनी -            आढ्य:, इभ्य:, समृद्ध:, अधिकर्द्धि:।

नर्मदा-           रेवा, सोमोद्भवा, मेकलकन्यका, सदानीरा, बाहुदा, सैतवाहिनी।

निर्झर: -        झर:, प्रताप:, वारिप्रवाह:।

निम्ब: -         अरिष्ट:, सर्वतोभद्र:, हिंगुनिर्यास:, मालक:, पिचुमर्द:।

नपुंसकम् -     पण्ड:, शब्द:, क्लीव:, शिखण्डी, तृतीयप्रकृति:, वर्षवर:।

नूपुर: -          मञ्जीर:, हंसक:, पादकटक:, तुलाकोटि:, पादाङ्गदम्

नट: -            भरत:, शैलूष:, शैलाली, कृशाश्वी, जायाजीव:, कुशीलव:।

नीच: -           पामर:, विवर्ण:, प्राकृत:, निहीन:, अपसद:, जाल्म:, क्षुल्लक:।

नायक: -        पति:, स्वामी, ईश्वर:, ईशिता, अधिभू:, नेता, प्रभु:, परिवृढ:, अधिप:।

नारद: -         तुम्बुरु:, भरत:, देवल:, देवर्षि:।

निरर्थकम् -    निष्फलम्, मोघम्।

नदी-             सरिता, निर्झरिणी, तरिनी, ह्रदिनी, नद:, स्रवन्ती, तरङ्गिणी, पयस्विनी, लहरी, शैवालिनी, अपगा, स्रोतस्विनी, सरि:, तरङ्गवती, निम्नगा, धुनि:, समुद्रकान्ता, कूलज्र्षा, सरस्वती, द्वीपवती, धुनी, तटिनी।

नरक: -         यमलोक:, यमपुरम्, यमालय:, निरय:, दुर्गति:, नारक:, तामिस्रम्, सञ्जीवनम्, सम्प्रतापनम्, अन्धतामिस्रम्।

नवीनम्-        नूतनम्, नव्यम्, नव:, अभिनवम्, अर्वाचीनम्, आधुनिक:।

नक्षत्रम् -       तारा, खद्योत:, उडु:, ऋक्षम्, तारका, भम्, दाक्षायणी

नग्न:-             निर्वस्त्र:, दिगम्बर:, अनावृत:, अवास:

न्यायाधीश: -  अक्षदर्शक:, प्राड्विवाक:।

नित्यम्-         शाश्वत्, अमर:, अमर्त्य:, अविनाशी, अनश्वर:, सनातन:, सततम्, सर्वदा, अहर्निशम्, निरन्तरम्।

निर्जीव: -       जीवहीन:, प्राणहीन:, मृतम्, निष्प्राणा:।

निर्णय: -        निश्चय:, परिणाम:, निष्कर्ष:।

निद्रा-            शयनम्, स्वाप:, स्वप्न:, संवेश:, सुषुप्ति:।

नौका-           तरणी, जलयानम्, तरी, वनवाहनम्, पतङ्गम्।

निधन: -        पञ्चता, कालधर्म:, दिष्टान्त:, प्रलय:, अत्यय:, अन्त:, नाश:, मृत्यु:, मरणम्।

नाम -            आख्या, संज्ञा, नाम, अभिधा, आह्वानम्, नामधेयम्, हूति:, आकारणा,

नगरम् -        पत्तनम्, अधिष्ठानम्, निगम:, पुटभेदनम्, नगरी, स्थानीयम्, पू:, पुरी, पुरम्।

निरन्तरम् -    सततम्, अनवरतम् , अविरतम्, अनारतम्, अश्रान्तम्, सन्ततम्, अनिशम्, नित्यम्, अजस्रम्।

निर्धन: -        नि:स्व:, दुर्विध:, दीन:, दरिद्र:, दुर्गत:।

नीरोग: -       वार्त:, निरामय:, कल्प:।

नासिका-       घ्राणम्, गन्धवहा, नासा, घोणा।

नृत्यम् -         नटनम्, नाट्यम्, लास्यम्, नर्त्तनम्।

निन्दा-           आक्षेप:, अवर्ण:, निर्वाद:, अपवाद:, उपक्रोश:, जुगुप्सा, कुत्सा, गर्हणम्, परीवाद:।

निष्ठुरम्-        पारुष्यम्, अतिवाद:, भर्त्सनम्, परुषम्।

नर्तकी-          लासिका, नृत्यांगना।

पज्र: -           कर्दम:, कीच:।

पन्थ: -           मार्ग:, पथ:, धर्म:, सम्प्रदाय:, मतम्।

पश्चातापम् -  प्रायश्चित्तम्, ग्लानि:, संताप:, अनुताप:, विप्रतीसार:।

पत्रम् -           दलम्, पर्णम्, पल्लवम्, छादनम्, छदलम्, छद:, बर्हम्, पलाशम्, किसलयम्।

पति: -           भर्त्ता, वल्लभ:, धव:, आर्यपुत्र:, ईश:, स्वामी, जीवनाधार:, नाथ:, प्रिय:, प्राणेश:, प्राणवल्लभ:।

पण्डित: -       सुधी, विद्वान्, कोविद:, बुध:, धीर:, मनीषी, प्राज्ञ:, विलक्षण:, युध:, विज्ञ:।

पर्वत: -         भूधर:, गिरि:, महीधर:, महीध्र:, शिखरी, धीर:, शैल:, नग: मेरु:, गोत्र:, अद्रि:, क्षमाभृत्, भूमिधर:, महिधर:, तुङ्गम्, शिलोच्चय:, अहार्य:, अचल:, धराधर:।

पक्षी -           द्विज:, अण्डज:, विहङ्ग:, खग:, शकुन्त:, शकुनि:, पतङ्ग:, वि:, विष्किर:, पतत्रि:, वाजी, पत्री, विहायस:, विहग:, शकुन:।

पाद: -           चरणम्, अङ्घ्रि: पदम्।

परशुराम: -    भृगुसुत:, जामदग्न्य:, भार्गव:, परशुधर:, रेणुकातनय:, भृगुनन्दन:।

पराग: -         रज:, पुष्परज:, कुसुमरज:, पुष्पधूलि:।

परतन्त्र: -      पराधीन:, परवश:, पराश्रित:, आधीन:।

पराक्रम: -      पौरुषम्, पुरुषार्थ:, शक्ति:।

परम्परा-       परिपाटि:, रीति:, प्रणाली, पद्धति:, प्रथा, प्रचलनम्।

परिष्कार: -    संशोधनम्, संस्कार:, शुद्धि:, परिमार्जनम्।

परुष: -         निष्ठुर:, कठोर:, कर्कश:।

परोक्ष: -        अप्रत्यक्ष:, गुप्त:, अगोचर:, तिरोहित:।

पवित्रम्-        पावनम्, पुनीतम्, पूतम्, विशुद्धम्, पाकम्, शुद्धम्, शुचि:, स्वच्छम्।

पार्वती-         उमा, कात्यायनी, गौरी, शिवा, भवानी, दुर्गा, गिरिजा, गिरिराजकुमारी, सती, अम्बिका, शैलसुता, ईश्वरी, रुद्राणी, आर्या, अभया, सर्वमङ्गला, हैमवती, शर्वाणी, अपर्णा, मृडानी, चण्डिका, काली, मैनसुता, दाक्षायणी, दाक्षी।

पुत्र: -            तनय:, आत्मज:, सुत:, औरस:, सूनु:।

पुत्री-             तनया, आत्मजा, सुता, दुहिता, सूनु:।

पातालम् -     वडवामुखम्, वैरोचनिकेतनम्, रसातलम्, नागलोक:, अधोभुवनम्, अतलम्, वितलम्, सुतलम्, तलातलम्, महातलम्, बलिसद्म।

पुरुष: -         मनुष्य:, मानव:, मर्त्य:, मनुज:, मानुष:, नर:, पञ्चजन:, पूरुष:, पुमान्, कान्त:।

पथिक: -        अध्वनीन:, अध्वग:, अध्वन्य:, पान्थ:, पथिक:।

प्रभातम् -      अहर्मुखम्, कल्यम्, उष:, प्रत्यूष:, प्रत्यूषसी, अरुणोदय:।

पुष्पम् -         सुमनस्, पुष्पम्, प्रसूनम्, कुसुमम्, सुमनस:।

प्रसिद्ध: -       प्रतीतम्, प्रथितम्, ख्यातम्, वित्त:, विज्ञात:, विश्रुत:

परिचारक: -   भृत्य:, दासेय:, दास:, गोष्यक:, चेटक:, नियोज्य:, किज्र्र:, प्रेष्य:, भुजिष्य:।

पुण्यम्-          धर्मम्, श्रेय:, सुकृतम्, वृष:, श्रेयम् ।

पतिव्रता-       सुचरित्रा, सती, साध्वी।

पुत्रवधू:-        स्नुषा, जनी, वधू:।

पिता -           तात:, जनता, जनक:

पुत्रस्य पुत्री-   नप्त्री, पौत्री, सुतात्मजा।

प्रलय: -         संवर्त:, कल्प:, क्षय:, कल्पान्त:।

पुरातनम् -     प्राचीनम्, प्राक्तनम्, प्राक्कालीनम्।

पूजा-            अर्चना, आराधना, उपासना, वन्दना, सपर्या, नमस्या, अर्चा, अपचिति:।

प्रख्यात: -      प्रसिद्ध:, विख्यात:, विश्रुत:, यशस्वी, कीर्ति:, यशस्वी।

प्रणय: -         अनुरक्ति:, स्नेह:, प्रीति:, अनुराग:, प्रेम।

पूज्य: -          आराध्य:, अर्चनीय:, उपास्य:,वन्दनीय:, पूजनीय:।

पृथ्वी-           भू:, भूमि:, अचला, अनन्ता, रसा, धरा, धरित्री, धरणी, वसुन्धरा, वसुधा, उर्वी, क्षिति:, विश्वम्भरा, क्षोणि:, ज्या, कु:, पृथिवी, गोवा, क्ष्मा, अवनि:, मेदिनी, मही, स्थिरा, सर्वसहा, काश्यपी, वसुमती, जगति:, धाप्ती।

प्रकाश: -       घर्म:, द्योत:, आतप:।

प्रभा-            रुचि:, त्विट्, भा:, छवि:, द्युति:, दीप्ति:, रोचि:, शोचि:।

पापम् -         पाप्मा, पज्र्म्, एन:, किल्विषम्, कल्मषम्, कलुषम्, वृजिनम्, अघम्, अंह:, दुरितम्, दुष्कृतम्।

प्राणी -           चेतन:, जन्मी, जन्तु:, जन्यु:, शरीरी।

पीत:-            गौर:, हरिद्राभ:, हरिण:, पाण्डु:, पाण्डुर:, पिङ्ग:, पिङ्गश:, पिङ्गल:।

प्रश्न: -            अनुयोग:, पृच्छा।

प्रेम -             प्रियता, स्नेह:, प्रणय:, प्रीति:, प्रश्रय:।

पिप्पल: -      अश्वत्थ:, बोधिद्रुम:, चलदल:, कुञ्जराशन:।

पंक्ति:-           श्रेणी, वीथी, आलि:, आवलि:।

पाषाण: -      प्रस्तर:, ग्रावा, उपल:, अश्म, शिला, दृषत्।

पूग: -            घोण्टा, क्रमुक:, गुवाक:, खपुर:।

पात्रम् -         भाण्डम्, अमत्रम्, भाजनम्, आवपनम्।

पाकशाला-    रसवती, पाकस्थानम्, महानसम्।

पाचक: -       बल्लव:, सूद:, सूपकार:, औदनिक:, आन्धसिक:, आरालिक:।

पिष्टक: -        पूप:, अपूप:, मालापूप:।

पर्याप्तम् -       कामम्, प्रकामम्, इष्टम्, निकामम्, यथेप्सितम्।

प्रवक्ता -        वाक्पति:, वागीश:, वाग्मी, वावदूक:।

पिशुन: -        सूचक:, खल:, दुर्जन:, कर्णेजप:।

प्रियम्-           अभीष्टम्, हृदयम्, दयितम्, वल्लभम्, अभीप्सितम।्

प्रसन्न: -         हृष्ट:, प्रहृष्ट:, मत्त:, तृप्त:, मुदित:, प्रमुदित:, प्रीत:।

पत्नी-            पाणिगृहीती, सहधर्मिणी, भार्या, जाया, द्वारा:।

बलराम: -      बलदेव:, बलभद्र:, हलधर:, बलवीर:, हलायुध:, रौहिणेय:, श्यामबन्धु:, रेवतीरमण:, नीलाम्बर:, मुसली, कामपाल:।

ब्रह्मा -           पितामह:, स्वयम्भू:, विधि:, चतुरानन:, विरञ्चि:, विधाता, विधना, सृष्टा, प्रजापति:, कमलासन:, हिरण्यगर्भ:, आत्मभू:, हंसवाहन:, लोकेश:, अज:, नाभिजन्मा, सदानन्द:, अण्डज:, गिरापति:, सुरज्येष्ठ:, परमेष्ठी, पितामह:।

बुद्धि:-           मनीषा, धिषणा, धी:, प्रज्ञा, शेमुषी, मति:, प्रेक्षा, उपलब्धि:, चित्, संवित्, प्रतिपद्, ज्ञप्ति:, चेतना।

बुद्ध: -           सुगत:, सर्वज्ञ:, सर्ववित्, भगवान्, तथागत:, समन्तभद्र:।

बृहस्पति: -     सुराचार्य:, गीर्पति:, गुरु:, जीव:, वाचस्पति:, चित्रशिखण्डिज:, आङ्गिरस:, धिषण:।

बिलम् -         छिद्रम्, रन्ध्रम्, कुहरम्, शुषिरम्, विवरम्, रोकम्, निर्व्यथनम्, श्वभ्रम्, वपा, शुषि:।

बिल्व: -         शाण्डिल्य:, शैलूष:, मालूर:, श्रीफल:।

बिडाल: -       मार्जार:, ओतु:, वृषदंशक:, आखुभुव्â।

बक: -            बलाका, कह्व:, विशकण्ठिका।

बान्धव: -       सपिण्ड:, स्व:, ज्ञाति:, स्वजन:, समा:, सगोत्र:, सनाभि:।

बाला-           डिम्भा, स्तनपा, स्तनन्धयी, उत्तानशया।

बाल: -           डिम्भ:, स्तनप:, उत्तानशय:, स्तनन्धय:।

ब्राह्मण: -       विप्र:, भूदेव:, भूसुर:, महिदेव:, महीसुर:, अग्रजन्मा, द्विजाति:, आश्रम:, श्रोत्रिय:, छान्दस:।

बाण: -           शर:, पृषत्क:, विशिख:, खग:, आशुग:, कलम्ब:, मार्गण:, पत्री, इषु:, नाराच:।

बहिष्कृत: -    निष्कासित:, अवकृष्ट:, निरस्त:, निराकृत:, प्रत्याख्यात:

भूमिका-        मुखबन्ध:, प्रस्तावना, आमुख:, प्राक्कथनम्, पूर्वपीठिका, उदाहार:, उपोद्घात:, पस्पशा

भ्रमर: -         मधुकर:, मधुप:, अलि:, भृङ्ग:, भ्रमर:, षट्पद:, मधुराज:, मधुभक्ष:, द्विरेफ:, मधुव्रत:।

भय: -            आतज्र्:, आशज्र, दर:, त्रास:, साध्वसम्।

भयानकम् -    दारुणम्, भीषणम्, भीष्मम्, भीम:, घोर:, भयानकम्।

भाग्यम् -       दैवम्, दिष्ट:, विधि:, भागधेयम्, नियति:।

भाषणम् -      भाषितम्, लपितम्, वच:, उक्ति:, व्याहार:, आभाषणम्।

भल्लूक: -       भालुक:, ऋक्ष:, अच्छभल्ल:।

भातृजाया-     प्रजावती, भ्रातुर्जाया।

भोजनम् -      आहार:, लेह:, जग्धि:, निघास:, न्याद:।

भिन्न: -          अन्य:, अन्यतर:, इतर:।

भुक्तम् -         भक्षितम्, चर्वितम्, लिप्तम्, गिलितम्, खादितम्, जग्धम्, ग्रस्तम्, गलस्तम्, असितम्।

भिक्षा-           याच्ञा, अर्थना, अर्दना, याचना।

मन: -            चित:, चेत:, हृदय:, स्वान्त:, मानस् , मनस् ।

मार्ग: -           अयनम्, वर्त्म, अध्वा, पन्थान:, पदवी, सृति:, सरणि:, पद्धति:, पद्य, वर्तनि:, एकपदी।

मिथ्याभाषणम्- मृषार्थकम्, अनक्षरम्, अवाच्यम्, आहतम्, वितथम्, अनृतम्।

मृत्तिका-        मृत्, मृत्सा, मृत्स्ना, उर्वरा, सर्वसस्याढ्या।

मधूक: -         गडपुष्प:, मधुद्रुम:, वानप्रथ:, मधुष्ठील:, मधूलक:।

मन्दार: -       अर्काह्व:, वसुक:, आस्फोट:, विकीरण:, अर्कपर्ण:, अलर्क:, प्रतापस:।

महिष: -        लुलाय:, कासर:, सैरिभ:।

मन्दिरम् -      देवालय:, देवस्थानम्, देवगृहम्, ईशगृहम्।

मण्डितम् -     विभूषितम्, सुशोभितम् सज्जितम्, अलज्र्-तम्।

महादेव: -      शिव:, शम्भु:, हर:, शज्र्र:, महेश:, गिरीश:, चन्द्रशेखर:, नीलकण्ठ:, रुद्र:, त्रिलोचन:, त्रिपुरारी, गङ्गाधर:, उमापति:, भूतनाथ:, पशुपति:, महेश्वर:, गिरिजापति:, कपर्दी, वामदेव:, कैलाशपति:, शितिकण्ठ:, चन्द्रमौलि:, देवाधिदेव:, मदनारि:, ईश:, ईशान:, ईश्वर:, शर्व:, शूली, भूतेश:, पिनाकी, मृत्युञ्जय:, सर्वज्ञ:।

मूषक: -         मूषिक:, आखु:, उन्दुरु:, खनक:, अधोगन्ता

मनुष्य: -        मानुष:, मर्त्य:, मनुज:, मानव:, नर:।

माता-           जननी, जनयित्री, प्रसू:, अम्बा।

मांसम् -         पिशितम्, तरसम्, पललम्, क्रव्यम्।

मलम् -          पुरीषम्, उच्चार:, विष्ठा, शकृत्, गूथम्, वर्चस्कम्, शमलम्, अवस्कार:।

मुखम् -         वक्त्रम्, आस्यम्, वदनम्, तुण्डम्, आननम्, लपनम्।

मेखला-         रशना, काञ्ची, सप्तकी, सारसना, शृंखलम्।

माला-           माल्यम्, स्रक्, ललामकम्।

मञ्च: -           खट्वा, पर्यज्र्:, पल्यज्र्:

मन्त्री -          सचिव: धीसचिव:, अमात्य:।

मित्रम् -         सुहृद:, वयस्य:, स्निग्ध:, सवया:, सखा, सुहृत्।

मूर्च्छा-           कश्मलम्, मोह:।

मृत: -            प्रेत:, परेत:, संस्थित:, प्रमीत:, परासु:, प्राप्तपञ्चत्व:।

मेष: -            मेद्र:, उरभ्र:, उरण:, एडक:, ऊर्णायु:, वृष्णि:।

मौक्तिकम् -    मुक्ता, मरकतम्, हरिन्मणि:, अश्वगर्भ:।

मायावी -       मायाकार:, प्रातिहारिक:, ऐन्द्रजाल:।

मुहुर्मुहु:-        शश्वत्, असकृत्, पौन:पुन्येन, अभीक्ष्णम्।

मीन: -           मत्स्य:, शफरी, झष:, जलजीवनम्, अण्डज:,विसार:, शकुली।

मतभेद: -       विरोध:, असम्मति:, वैमनस्यम्, असहमति: मतद्वैध:।

मदिरा-         आसव:, मधु, सोमरस:, मद्यम्, मध्वासव:, वारुणी, मध्विजा।

महात्मा -       महामना:, महाशय:, महानुभाव:, महापुरुष:।

मन्दाकिनी-    विपद्गंगा, स्वर्णदी, सुरदीर्घिका, देवगङ्गा।

महिमा -        गरिमा, मामात्म्यम्, गौरम्, महत्ता।

मान्य: -         माननीय:, पूज्य:, पूजनीय:, सम्माननीय:, समादरणीय:।

मधुशाला-      मदस्थानम्, पानम्, शुण्डा, आपानम्, पानगोष्ठिका।

मुग्ध: -           तल्लीन:, मोहित:, आवसन्त:, लुब्ध:, आकृष्ट:।

मूर्ख: -           मूढ:, अज्ञानी, जड:, निर्बुद्धि:, अज्ञ:, बालिश:।

मुनि: -           योगी, तापस:, तपस्वी, व्रती, साधु:

मेघ: -            धाराधर:, घन:, जलधर:, वारिद:, जीमूत:, नीरद:, वारिधर:, पयोद:, पयोधर:, अम्बुद:, वारिवाह:, बलाहक:।

मण्डूक: -       दर्दुर:, शालूर:, वर्षाभू, वर्षाप्रिय:, भेक:, प्लव:।

मयूर: -          केकी, कलापी, शिखी, शिखण्डी, ध्वजी, हरि: नीलकण्ठ:, भुजगारि:, सारङ्ग:, शिवसुतवाहन:।

मोक्ष: -          मुक्ति:, निर्वाणम्, कैवल्यम्, अपवर्ग:, परमपदम्, परमगति:, परमधाम, सद्गति:, अमृतत्वम्।

यम: -            सूर्यपुत्र:, जीवनपति:, पितृपति:, समवर्ती, अन्तक:, धर्मराज:, शमन:, परेतराट्, शमन:, वैवस्वत:, कीनास:, कृतान्त:, काल:, अन्तक:, जीवितेश:, मृत्युपति:, यमराज:, नरदण्डधर:, यमुनाभ्राता, दण्डधर:, श्राद्धदेव:।

यमुना-           कालिन्दी, अर्कजा, रवितनया, कृष्णा, कालगङ्गा, सूर्यसुता, भानुजा, तरणितनूजा, अर्कसुता, सूर्यतनया, शमनस्वसा।

याचना-         निवेदनम्, प्रार्थना, विनयम्, विनति:।

युवती-           सुन्दरी, श्यामा, किशोरी, तरुणी, नवयौवना, सुवासिनी, स्नुषा, रमणी, यौवनवती, वनिता, वधू:, इच्छावती, मध्यमा, वामा, भामा, अभिसारिका।

यश: -            कीर्ति:, समज्या।

युवराज: -      कुमार:, भर्तृदारक:।

युवक: -         युवा, वयस्थ:, तरुण:।

यज्ञ: -            सव:, अध्वर:, याग:, क्रतु:, मख:।

यति: -           यती, जितेन्द्रिय:, निर्जितेन्द्रियग्राम:।

यज्ञोपवीतम् - यज्ञोपवीतम्, उपवीतम्, यज्ञसूत्रम्।

युद्धम् -          आयोधनम्, जन्यम्, प्रधनम्, प्रविदारणम्, रण:, साम्परायिकम्, कलह:, विग्रह:, सम्प्रहार:, अभिसम्पात:, संस्फोट:, समाघात:, आहव:, समुदाय:, समिति:, आजि:, तुमुलम्।

यवागू:-         उष्णिका, श्राणा, विलेपी, तरला।

याचक: -       याचनक:, मार्गण:, वनीयक:, भि

 

धन्यवाद ।

Post a Comment

0 Comments